Armia Europejska. Strategiczne bezpieczestwo militarne Unii Europejskiej

Wstp

Porzdek midzynarodowy znajduje si w okresie gbokiej rekonstrukcji jego funkcjonowania. Bezporednim nastpstwem zmian w dotychczasowym adzie midzynarodowym jest okrelenie nowej roli Unii Europejskiej w zmieniajcym si rodowisku uwarunkowa globalnych i narastajcych konkurencyjnych interesów pastw, niepastwowych aktorów oraz organizacji midzynarodowych. Aktywny udzia w nim UE uzaleniony bdzie od realizacji konkretnych dziaa skierowanych na rozwój i uycie do tego celu instrumentów operacyjnych, jakimi s polityka bezpieczestwa i obrony. Wzmocnienie realizacji systemowej budowy integracyjnych struktur militarnych, tzn. wasnych zdolnoci obronnych mogoby sta si tutaj konstytutywnym elementem przeciwdziaajcym spowolnieniu i wyczerpywaniu si dzisiaj integracyjnego procesu Unii i tym samym zdynamizowania jej realnego i strategicznego oddziaywania na konstruowanie polityki midzynarodowej w przyszoci.

Nowa "dystrybucja siy" w wymiarze midzynarodowym wpywa bezporednio na zdolno i zakres uczestnictwa tej wspólnotowej organizacji w budowie przyszych ram globalnego porzdku midzynarodowego . W takim "porzdku" europejska koncepcja multilateralizacji stosunków midzynarodowych ulega postpujcemu zagroeniu. Narastanie konfliktów zewntrznych powoduje wzrost poczucia "geopolitycznego strachu"  i samotnoci strategicznej UE w polityce midzynarodowej. Jednake takie zjawiska mog przyczyni si równie do zdynamizowania procesów strategicznej reakcji UE, tzn. uruchomienia rozwoju odpowiednich strukturalnych procedur przetrwania i obrony wasnych interesów bezpieczestwa przez powstanie suwerennego europejskiego niezalenego komponentu militarnej autonomicznej odpowiedzi na nie.

Kwestia utworzenia europejskich zwizków militarnych, tzw. armii europejskiej, w dzisiejszej geopolitycznej i geostrategicznej rzeczywistoci wspóczesnego wiata bya od dawna (szczególnie od lat 50. ub. w.) szeroko dyskutowana nie tylko w krgach polityczno-decyzyjnych pastw czonkowskich WE/UE,  ale i cywilno-wojskowych oraz publicystycznych. Sprawa poruszana jest równie na poziomie analiz eksperckich, zajmujcych si caociowym wymiarem kreowania polityki bezpieczestwa i wspólnej europejskiej obrony regionalnej i w wymiarze globalnym. Przy analizie tego zjawiska uywa si zamiennie rónych konstrukcji pojciowych, takich jak: "Armia Europejska, "Europejska Armia", "Armia Europejczyków", "Unia Obronna", "Unia Bezpieczestwa", "Autonomia UE", "Suwerenno UE", "Europejski filar NATO" czy te "Europejskie Siy Obronne", "Europejskie Siy Szybkiego Reagowania", "Europejski Korpus Obronny", "Brygada UE", "Armia Pooling i Sharing" czy "Legia Europejska". Przewodniczcy KE J.-C. Juncker, wskazywa ju w 2015 i 2016 roku i powtórzy t propozycj w kwietniu 2019 roku, e konieczne jest nowe podejcie w sprawie Europejskiej Wspópracy Obronnej zmierzajce do powoania Armii Europejskiej. Opowiedzia si wówczas za wspóln armi europejsk jako rodkiem sucym do zwikszenia pozycji UE na arenie midzynarodowej, a take wymierzonym przeciwko neoimperialnej i rewizjonistycznej polityce Rosji. Pod wzgldem militarnym taka armia miaa by zdolna do obrony Europy niezalenie od Stanów Zjednoczonych. W 2018 roku 68 procent Europejczyków (66 procent w 2016 roku) uwaao, e UE powinna robi wicej w obszarze polityki bezpieczestwa i obrony . W 2019 roku nowa Przewodniczca KE U. von der Leyen równie zaproponowaa w ramach tzw. "geopolitycznej Komisji" denie do realizacji celu utworzenia Unii Bezpieczestwa i Obrony .

Prezentowana monografia zajmuje si analiz moliwoci budowy takiego "instrumentu oddziaywania", jakim powinien by rozwój strategicznej autonomii militarnego bezpieczestwa UE w jej stosunkach zewntrznych. Ten aspekt polityki obronnej Unii winien sta si jednoczenie zasadniczym czynnikiem zbalansowania obniajcej si przewagi cywilizacyjnej i wojskowej tzw. Zachodu wobec pojawiajcych si nowych potg na arenie midzynarodowej wspóczesnego wiata. Tematyka zaistnienia militarnego UE w stosunkach midzynarodowych i sfinalizowania tego procesu w docelowej formie utworzenia armii europejskiej jest kluczowym problemem badawczym niniejszej pracy.

Od kilku lat w UE zachodz widoczne zmiany w podejciu do kwestii wojskowych. Maj one charakter rewolucyjnych przemian w myleniu o roli do niedawna niedocenianej twardej siy militarnej w realizacji wspólnej polityki bezpieczestwa i obrony (WPBiO). Jest to dzisiaj fundamentalny problem dla przetrwania wspólnoty pastw europejskich w obecnej, gboko skonfliktowanej polityczno-ideologicznej rzeczywistoci wspóczesnego zglobalizowanego wiata.

Takim operacyjnym instrumentem ograniczania i powstrzymywania tych procesów powinna by realizacja obronno-interwencyjnej koncepcji budowy unikatowych w wymiarze midzynarodowym zdolnoci militarnych UE w formie powstania zintegrowanych europejskich si zbrojnych, tzw. sektorowej armii europejskiej.

Koczyoby to er wykorzystywania przez Uni jedynie mikkiej siy cywilno-reaktywnego odziaywania w polityce midzynarodowej i zapocztkowaoby okres realnego stosowania twardej siy militarnej i uycia jej do interwencyjnej obrony wasnych interesów w ramach uzupeniania wojskowej kooperacji w obszarze euroatlantyckim wspólnie z NATO i z zachowaniem penej komplementarnoci z dziaaniami Sojuszu.

Unia z takim ramieniem zbrojnym powinna sta si, do tej pory wprawdzie niezrealizowanym jeszcze, ale koniecznym narzdziem wzmacniania wasnych interesów bezpieczestwa oraz samego Sojuszu w zewntrznej projekcji swojej strategicznej roli skutecznego dziaania na arenie midzynarodowej. Stany Zjednoczone, Chiska Republika Ludowa, Federacja Rosyjska i inne rodzce si polityczno-gospodarcze potgi systemowo immanentnie ze sob skonfliktowane, nie bd w stanie same dostatecznie "zmaterializowa" swoich si i rodków, równie militarnych, do rekonstruowania znanego z przeszoci modelu koncertu mocarstw i kreowania podstaw nowego policentrycznego porzdku midzynarodowego. Dla UE otwiera si tu moliwo realnego wspódecydowania w kreowaniu i przejciu wspóodpowiedzialnoci za now architektur bezpieczestwa wiatowego. W okresie relatywnego zmierzchu amerykaskiego, dotychczas globalnie operujcego imperium oraz zamiaru wypeniania tej "próni siy" przez inne aspirujce do tej roli mocarstwa z prawdopodobiestwem wzrostu wybuchu rónego rodzaju wojen i tym samym permanentnego destabilizowania adu wiatowego, takie dziaanie UE powinno sta si konstytutywnym elementem jej przyszej zwikszonej aktywnoci midzynarodowej. Chodzi tutaj o dugofalow stabilizacj i gwarancj pokojowej egzystencji adu midzynarodowego. Osignicie tego politycznie ambitnego celu bez pogbionej integracji militarno-obronnej pastw czonkowskich UE bdzie niemoliwe do zrealizowania. W tym kontekcie zasadniczym celem poznawczym pracy jest próba znalezienia odpowiedzi badawczych na pytania:

- Czy przy dzisiejszej dynamice stosunków midzynarodowych, tzn. budowy nowego powestfalskiego systemu midzynarodowego z jego postmodernistycznym wymiarem i przy wystpowaniu zmasowanych zagroe, powstawaniu ich nowych definicji oraz grocych nowych rodzajów wojen oraz konfliktów, równie na tle ekologicznym i biologicznym, moliwe jest zbudowanie europejskiego filaru bezpieczestwa opierajcego si na odstraszajcym potencjale wasnej siy militarnej?

- Czy taki europejski zwizek militarny moe w wystarczajcy sposób chroni interesy bezpieczestwa pastw europejskich i pozaeuropejskich?

- Czy denie do powstania autonomicznej siy strategicznego bezpieczestwa i obrony UE oraz rozwijanie europejskich inicjatyw obronnych w postaci utworzenia armii europejskiej moe grozi strategicznym rozszczepieniem dotychczas istniejcej euroatlantyckiej wspólnoty bezpieczestwa ze Stanami Zjednoczonymi?

- Czy armia europejska pozostanie tylko w sferze realizacji polityki yczeniowej pastw czonkowskich Unii, czy moe sta si realnym projektem wasnej strategicznej projekcji siy w stosunkach midzynarodowych?

Praca opiera si na realistycznym postrzeganiu stosunków midzynarodowych jako konsekwencji wystpujcej konkurencji mocarstw (great-power competition) i deniu do uzyskania przewagi siy (struggle of power) gwarantujcym przede wszystkim wasne bezpieczestwo w wymiarze midzynarodowym   . Liberalna percepcja takiej polityki, tzn. optymistyczno-pokojowa perspektywa jej rozwoju wedug autora nie zapewnia dzisiaj odpowiedniej i dostatecznej ochrony wasnych interesów bezpieczestwa organizacji midzynarodowych, takich jak UE i skupionych w niej pastw. Komponent militarny realizacji polityki zewntrznej Unii powinien tutaj uzyska równorzdny poziom interwencyjny wobec dziaa cywilnych, tzn. politycznych i ekonomicznych jako kompleksowego podejcia UE do reagowania na zewntrzne konflikty i uwarunkowania kryzysowe.

Monografia analizuje wszystkie dotychczasowe etapy rozwoju takiego komponentu operacyjno-militarnego Unii, od pojawienia si tej idei w latach 50. ubiegego wieku. Szczególny akcent pooono tutaj na zajmowanie si polityk bezpieczestwa i w jej obrbie budowy wspólnej europejskiej polityki obronnej (Europejskiej Unii Obrony).

Praca bada dotychczasowe procesy i etapy rozwoju wspólnej polityki bezpieczestwa i obrony UE oraz nakrela moliwe polityczne i militarne szanse jej rozwoju w formie powstania europejskich si zbrojnych. Gruntownie prze-analizowane zostay moliwoci realizacji postanowie opublikowanej w roku 2003 Europejskiej Strategii Bezpieczestwa UE i najnowszej Globalnej Strategii na rzecz Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa UE z roku 2016 oraz jej implikacji w kontekcie uwzgldniajcym m.in. skutki procesu opuszczenia UE przez Wielk Brytani (brexit) biorc pod uwag nowy poziom ambicji UE w obszarze obronnoci.

Analiza koncentruje si równie na procesie oddziaywania zagroe pyncych z szeroko pojtego obszaru ssiedztwa UE i uwzgldnia kompleksowe ujcie bezpieczestwa midzynarodowego (comprehensive approach) przy rozwizywaniu m.in. nieregularnych (hybrydowych) konfliktów i w konsekwencji formuowania oraz realizacji asymetrycznych, tzn. adekwatnych do rozwizywania tych problemów, misji cywilnych i wojskowych. Rozszerzone bezpieczestwo to równie bezpieczestwo prewencyjne, obejmujce rónorodne rodki zapobiegania kryzysom i konfliktom, przeciwdziaania zjawiskom przemocy i normalizowania sytuacji pokonfliktowych. Niemniej jednak autor zdaje sobie spraw, e termin "rozszerzone bezpieczestwo" nie jest równoznaczny z pojciem "bezpieczestwa kompletnego" (comprehensive security), które obejmuje, obok militarnego, w tym nuklearnego, istotnie wany, polityczny, socjalny, gospodarczy, ekologiczny, biologiczny oraz kulturowy wymiar bezpieczestwa.

Kolejne rozdziay pracy skupiaj si na badaniu faz przyspieszonej próby realizacji aspektów wzmocnionej wspópracy wojskowej przez rozwój komponentu militarnego w ramach uruchomienia staej wspópracy strukturalnej pastw unijnych (PESCO) w tym obszarze, (porównawczo) wzmocnionej wspópracy, klauzul solidarnoci, klauzul pomocy i wsparcia, integracji przemysów zbrojeniowych oraz kwestii odpowiedniego finasowania realizacji tych inicjatyw. Osobny podrozdzia powicono polskiej propozycji budowy armii europejskiej oraz roli moliwego rozwoju wspópracy wojskowej w ramach nieformalnej platformy Trójkta Weimarskiego midzy Francj, Niemcami i Polsk. Szczególnej analizie poddano równie francusko-niemiecki Traktat z Akwizgranu (TAw.) z 2019 roku i jego aspekty bezpieczestwa i obrony, istotne take dla dalszego rozwoju europejskiej autonomii w tych sferach polityki obronnej Unii.

Równolegle do tych obszarów badawczych obszernie przeanalizowano stosunki kooperacji UE-NATO i rozwój europejskiego komponentu wojskowego w ramach wspópracy euroatlantyckiej, gwarancje nuklearne Stanów Zjednoczonych dla ich europejskich sojuszników, cznie z wypowiedzeniem Traktatu INF o cakowitej likwidacji pocisków rakietowych poredniego i redniego zasigu i kluczowych nastpstw tej decyzji dla bezpieczestwa pastw unijnych. Kocowe fragmenty pracy autor powica zasadniczym aspektom europejskiej polityki obronnej w ramach ewentualnej realizacji budowy armii europejskiej.

Przedstawia wasn koncepcj utworzenia sektorowo rozumianych wspólnych europejskich si zbrojnych bez rezygnacji z narodowych si zbrojnych pastw czonkowskich UE. Tutaj poddano analizie moliwoci zrealizowania dwóch równolegle przeprowadzanych procesów, tzn. z jednej strony budowy tzw. sektorowej armii europejskiej, przy jednoczesnej konsolidacji i modernizacji armii narodowych.

Przy moliwej i wzrastajcej saboci NATO jako gównego ramienia militarnych gwarancji bezpieczestwa Zachodu nieodzownym staje si rozpoczcie procesu usprawnienia takiej wspópracy midzy UE i NATO, tzn. uzupenienia strategicznego oddziaywania Sojuszu przez skonsolidowan si militarn Unii, co jest odpowiedzi autora na postawione pytania badawcze monografii.

Aby ten proces zakoczy si sukcesem, w interesie bezpieczestwa obu stron, powinien on prowadzi do utworzenia wewntrz obszaru euroatlantyckiego europejskich si zbrojnych. Stawk jest bezalternatywna obrona Zachodu, rozumiana tutaj jako ochrona wartoci demokratycznych, respektowania indywidualnych wolnoci, funkcjonowania rzdów prawa, wolnej gospodarki rynkowej oraz jego ideologiczno-politycznie afiliowanych partnerów zglobalizowanego wiata.

Praca ma charakter interdyscyplinarny i opiera si na maksymalnym wykorzystaniu dostpnych tematycznych i okootematycznych róde, tzn. na kwerendzie oficjalnych dokumentów, monografii, wystpie, wypowiedzi aktorów i decydentów politycznych oraz materiaów znajdujcych si w prywatnym archiwum autora, artykuów naukowych, informacji internetowych, prasy krajowej i midzynarodowej.

Monografia koczy si na Konkluzjach Rady Europejskiej z 17 czerwca 2019 roku, posiedzeniu Rady do Spraw Zagranicznych z 12 listopada 2019 roku oraz w momencie zatwierdzenia przez Parlament Europejski skadu nowej Komisji Europejskiej i rozpoczciu jej pracy 1 grudnia 2019 roku.

W rozdziale podsumowujcym postawiono zasadnicze pytanie: czy Europa potrzebuje wasnej armii? Odpowied autora jest twierdzca. Wasn propozycj powstania Sektorowej Armii Europejskiej opiera na zaoeniu budowy sui generis modelu armii europejskiej, w sojuszu z NATO jako stabilizacyjnej kotwicy bezpieczestwa obszaru euroatlantyckiego w przyszoci. Autor jest przekonany, e tylko UE z jej militarnym komponentem, jako normatywnie niepowtarzalna organizacja midzynarodowa, moe sta si penoprawnym, tzn. caociowym graczem na arenie midzynarodowej.

Warszawa, wrzesie 2020 r.

Autorzy	Krzysztof Miszczak
Format	B5
Rok wydania	2020
Wydawca	Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej
Kod EAN/ISBN	9788380303188
Liczba stron	434