Finanse Unii Europejskiej (UE) maj kluczowe znaczenie dla jej funkcjonowania, rozwoju i pozycji w wiecie. Obejmuj one zespó zjawisk, procesów, instytucji oraz zasad okrelajcych system gromadzenia i rozdysponowywania zasobów pieninych sucych realizacji jej celów. System ten jest kluczowym czynnikiem decydujcym o moliwoci kontynuowania ju istniejcych i podejmowania nowych projektów integracyjnych w ramach UE. Uywane w niniejszej pracy pojcie finanse ma te szerszy wymiar i dodatkowo odnosi si do obowizujcych oraz przewidywanych rozwiza prawnych i instytucjonalnych, a take mechanizmów dotyczcych oddziaywania ze szczebla UE na finanse publiczne pastw czonkowskich, w szczególnoci tych, które nale do strefy euro. Stan finansów publicznych tych pastw wpywa na stabilno Unii jako caoci. Poza tym w istotny sposób determinuje moliwoci finansowania budetu ogólnego UE, a w rezultacie ma wpyw na skal rodków dostpnych w tym budecie oraz na finansowanie pozabudetowe rónych wspólnie podejmowanych przez pastwa czonkowskie dziaa.

Od stanu finansów Unii zaley realizacja jej fundamentalnych celów i wartoci, co z kolei przekada si na efekty, jakie z tytuu udziau w UE osigaj pastwa czonkowskie. Efekty te daleko wykraczaj poza kwestie ekonomiczne i finansowe, obejmuj bowiem take korzyci polityczne, spoeczne i kulturalne, a poza tym warto w istocie bezcenn - bezpieczestwo na kontynencie europejskim. Dzisiejszy stan pokoju i wspópracy w Europie postrzegany jest przez wielu ludzi, zwaszcza modych, jako oczywisty i naturalny, a przecie kontynent europejski w swojej nie tak dawnej historii dowiadczy brutalnych wojen i innych dramatycznych zdarze. To wanie dziki trwajcemu przez ponad 60 ostatnich lat wytrwaemu, konsekwentnemu wysikowi udao si zbudowa Uni tak, jaka jest dzisiaj. Trudno sobie nawet wyobrazi, jak wygldaaby teraz Europa, gdyby proces integracji nie zosta podjty. Jego pomylna kontynuacja zaley zarówno od instytucji unijnych, jak i pastw czonkowskich.

Kluczow rol do odegrania w tym dziele ma budet ogólny Unii Europejskiej zapewniajcy rodki finansowe na realizacj wspólnej polityki, wspólnych dziaa i projektów, a take wspierajcy unijne inicjatywy odpowiadajce na nowe wyzwania, jak ochrona klimatu czy rozwój gospodarki cyfrowej. Ostateczny ksztat negocjowanych obecnie wieloletnich ram finansowych na okres 2021-2027 pokae, jakie moliwoci finansowe bdzie miaa Unia w najbliszych latach.

Zgodnie z podpisanym w 1991 r. w Maastricht traktatem Unia Europejska jest uni gospodarcz i walutow (UGW). Wszystkie pastwa UE nale zatem take do UGW. Wikszo z nich, a mianowicie 19 z obecnych 27 pastw czonkowskich, zrezygnowaa z wasnej waluty narodowej i wesza do strefy euro. Wobec pozostaych pastw UE ma zastosowanie derogacja (odstpstwo) od ogólnej obowizujcej w tej unii zasady, e UGW jest obszarem o jednej walucie. Take Polska objta jest tak derogacj, która byaby zniesiona w przypadku wejcia naszego kraju do strefy euro. Szanse na to w dajcej si przewidzie perspektywie s jednak niewielkie. Strefa euro zacza funkcjonowa od 1999 r., a jej ustanowienie naley do najbardziej znaczcych efektów integracji europejskiej i najwaniejszych wydarze w historii wiata. Budet ogólny Unii dotyczy zarówno pastw strefy, jak i pozostaych pastw czonkowskich. Specyfika strefy euro jako obszaru o jednej walucie wymaga jednak, by dodatkowo, w sposób odrbny, podda analizie i ocenie czynniki i mechanizmy decydujce o jej funkcjonowaniu, sytuacji finansowej, stabilnoci i perspektywach. Dopiero wtedy mona uzyska peny obraz finansów Unii.

Powany test dla zasad, na jakich zostaa zbudowana strefa euro, stanowi globalny kryzys finansowy, który rozpocz si w 2007 r. w Stanach Zjednoczonych, a nastpnie rozprzestrzeni si na cay wiat. Przyczyni si on do powanego kryzysu zaduenia publicznego w strefie euro. Kryzys ten ujawni saboci istniejcych w jej ramach rozwiza majcych na celu zapewnienie dyscypliny budetowej w pastwach czonkowskich, a take decydujcych o moliwoci szybkiego podejmowania przez wspólne instytucje adekwatnych dziaa antykryzysowych. Problemy finansowe, które dotkny cz pastw nalecych do strefy, stay si na tyle powane, e powstao realne zagroenie jej rozpadu. Ostatecznie udao si to zagroenie prze-zwyciy dziki uruchomieniu pomocy finansowej dla pastw najbardziej dotknitych kryzysem oraz dziki nadzwyczajnym dziaaniom podjtym przez Europejski Bank Centralny (EBC). Dowiadczenia zwizane z kryzysem finansowym i kryzysem zaduenia publicznego stay si czynnikiem wymuszajcym przeprowadzenie takich zmian w zarzdzaniu stref euro, które wzmocniyby jej odporno na przysze kryzysy finansowe i gospodarcze oraz zwikszyyby moliwoci ich zwalczania. W niniejszej pracy zostanie podjta analiza i ocena tych zmian. Przedmiotem bada bd te czynniki i uwarunkowania ewolucji strefy euro w kierunku unii fiskalnej oraz moliwoci ustanowienia dla niej odrbnego budetu.
Spis treci
 

Wykaz waniejszych skrótów

Wstp

Rozdzia 1. Budet ogólny jako ródo finansowania dziaalnoci Unii Europejskiej

1.1. Zasady uchwalania i realizacji budetu ogólnego UE

1.2. Rola wieloletnich ram finansowych w ksztatowaniu budetu

1.2.1. Istota programowania wieloletniego

1.2.2. Wieloletnie ramy finansowe 2014-2020

1.3. Istota systemu zasobów wasnych i jego znaczenie dla autonomii finansowej UE

1.4. Ewolucja struktury dochodów budetu ogólnego

1.5. Wydatki budetowe

1.5.1. Uwagi ogólne

1.5.2. Struktura wydatków z budetu ogólnego UE i jej ewolucja w procesie integracyjnym

1.5.3. Wydatki na rolnictwo - wspólna polityka rolna i rozwój obszarów wiejskich

1.5.4. Wydatki na polityk spójnoci UE

1.6. Wydatki w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju oraz tzw. Instrumentów szczególnych

Rozdzia 2. Beneficjenci netto i patnicy netto do budetu ogólnego UE

2.1. Czynniki wpywajce na poziom salda netto w rozliczeniach pastw czonkowskich z budetem ogólnym UE

2.2. Rabat brytyjski i inne mechanizmy korekcyjne na rzecz patników netto

2.3. Saldo netto w rozliczeniach z budetem UE na tle korzyci z udziau w jednolitym rynku wewntrznym Unii

2.4. Redystrybucyjna rola budetu ogólnego UE

Rozdzia 3. Wieloletnie ramy finansowe na lata 2021-2027

3.1. Propozycje Komisji Europejskiej z maja 2018 r.

3.2. Gówne obszary wydatków

3.2.1. Wspólna polityka rolna

3.2.2. Polityka spójnoci

3.2.3. Wydatki na badania i innowacje

3.2.4. Wydatki na ochron klimatu

3.2.5. Wydatki na dziaania zewntrzne. Europejski Fundusz Rozwoju

3.3. Nowe podejcie do wydatków w WRF 2021-2027?

3.4. Dotychczasowe i nowe róda finansowania budetu ogólnego UE w okresie 2021-2027

3.5. Wyzwania zwizane z pozyskiwaniem nowych zasobów wasnych do budetu UE

3.6. Prokuratura Europejska - nowy organ do ochrony interesów finansowych UE

3.7. WRF na lata 2021-2027 a kwestia oceny stanu praworzdnoci

3.8. Brexit i jego potencjalne konsekwencje

3.8.1. Rola referendum z 23 czerwca 2016 r.

3.8.2. Przysze relacje Wielkiej Brytanii z Uni Europejsk

3.8.3. Brexit - wnioski dla Polski

Rozdzia 4. Mechanizmy oddziaywania na polityk budetow pastw strefy euro i pozostaych pastw czonkowskich Unii Europejskiej

4.1. Specyfika architektury instytucjonalno-prawnej strefy euro

4.2. Istota i konsekwencje zdecentralizowanej polityki budetowej

4.2.1. Pakt Stabilnoci i Wzrostu jako instrument dyscyplinowania polityki budetowej

4.2.2. Ewolucja stanu finansów publicznych pastw UE od 2007 r.

4.2.3. Kryzys zaduenia publicznego w strefie euro

4.3. Dziaalno Europejskiego Banku Centralnego w walce z kryzysem zaduenia publicznego

4.4. Wzmocnienie unijnych regulacji dyscyplinujcych polityk budetow pastw czonkowskich

4.4.1. Zmiany w Pakcie Stabilnoci i Wzrostu

4.4.2. Pakt Fiskalny

4.5. Problemy strukturalne strefy euro

Rozdzia 5. Kierunki zmian na rzecz wzmocnienia stabilnoci strefy euro

5.1. Potencjalna rola unii fiskalnej

5.2. Unia bankowa i zwizane z ni wyzwania

5.3. Unia bankowa a unia rynków kapitaowych

5.4. Perspektywy przeksztacenia Europejskiego Mechanizmu Stabilnoci w Europejski Fundusz Walutowy

5.5. Moliwoci ustanowienia odrbnego budetu strefy euro

Zakoczenie

Bibliografia

Spis tabel