Prace konstytucyjne w latach 2008-2011

WPROWADZENIE

Kadencja parlamentu wybranego jesieni 2007 r. okazaa si do bogata w zjawiska i wydarzenia dotyczce szeroko rozumianej problematyki konstytucyjnej. Istotn okolicznoci byo to, e przebiegay one zarówno w parlamencie, jak i poza nim.

Jeeli chodzi o parlament, to ju na pocztku 2008 r. wniesione zostay do Sejmu dwa projekty zmian w Konstytucji RR Co wane, jeden z tych projektów zosta uchwalony w maju 2009 r., stajc si drug i -jak dotychczas - ostatni nowelizacj obowizujcej ustawy zasadniczej. Ograniczono bierne prawo wyborcze przez wprowadzenie cenzusu niekaralnoci. Analiza penego przebiegu prac na t nowelizacj to pierwszy wtek rozwaa. Dalsze wtki dotycz przebiegu prac nad pozostaymi projektami do momentu zakoczenia postpowania ustawodawczego. Jest to zasadnicza cz rozwaa powiconych parlamentarnym pracom konstytucyjnym.

Drugi - wniesiony wiosn 2008 r. - projekt by kolejn prób ograniczenia immunitetu parlamentarnego. Analogicznie jak wczeniejsze inicjatywy dotyczce tej kwestii zakoczy si bez sukcesu.

Kolejny projekt zmian zosta wniesiony do Sejmu jesieni 2008 r. Przewidywa budzce kontrowersje zmiany, zwaszcza w konstytucyjnym katalogu wolnoci i praw jednostki. Cho zosta odrzucony w pierwszym czytaniu w poowie 2009 r., to jednak zawarte w nim rozwizania spowodoway powrót dyskusji na temat roli samorzdów zawodów zaufania publicznego w zwizku z dostpnoci do tych zawodów. Projekt podejmowa równie kwesti ogranicze niektórych wolnoci i praw byych funkcjonariuszy minionego ustroju.

Bardzo znaczcym, czy moe nawet dominujcym, elementem parlamentarnych prac konstytucyjnych byo wniesienie trzech projektów zmian w Konstytucji RP dotyczcych czonkostwa Polski w Unii Europejskiej. Szczególnie istotne byo to, e dwa z tych projektów -Prezydenta RP i grupy posów - zawieray propozycje wprowadzenia do ustawy zasadniczej nowego rozdziau regulujcego czonkostwo Polski w Unii Europejskiej. Przyj mona, i kwestia ta - w toczcej si publicznej debacie konstytucyjnej - miaa relatywnie szerokie poparcie. Mimo to i mimo rozpoczcia postpowania ustawodawczego obejmujcego te projekty, parlamentarne prace konstytucyjne nie zakoczyy si uchwaleniem „europejskiej" nowelizacji ustawy zasadniczej. W tym przypadku mona chyba mówi o swego rodzaju porace w procesie dostosowywania konstytucji do podanych i uzasadnionych zmian.

Znaczcym wydarzeniem byo równie wniesienie na pocztku 2010 r. poselskiego projektu nowelizacji konstytucji przewidujcego relatywnie szerokie zmiany dotyczce centralnych organów pastwowych. Wród zaproponowanych modyfikacji konstytucyjnych na uwag zasugiway zmiany odnoszce si do relacji w onie egzekutywy, zwaszcza w regulacjach dotyczcych Prezydenta RP i Rady Ministrów. W toczcej si publicznej debacie konstytucyjnej kwestia ta naleaa do szczególnie czsto podnoszonych. Wyraane byy opinie, zapewne niepozbawione motywacji politycznej, i obowizujce obecnie regulacje konstytucyjne przyznaj gowie pastwa kompetencje, które mog by wykorzystywane jako narzdzia suce utrudnianiu rzdowi realizacji jego programu, który uzyska poparcie spoeczne w wyborach. W tym kontekcie szczególnie intensywnie podnoszone byy kwestie prezydenckiego weta oraz uprawnienia do ratyfikacji umów midzynarodowych. Obok tych zagadnie projekt poselski podejmowa take inne podnoszone w publicznej debacie problemy konstytucyjne. Chodzio m.in. o zmniejszenie liczby posów i senatorów czy tryb powoywania sdziów. Z punktu widzenia struktury organów wadzy publicznej istotnym elementem projektu bya propozycja konstytucjonalizacji prokuratury. Kwestia ta naley take do czciej podnoszonych w ostatnich latach. Stosowne propozycje regulacji konstytucyjnych zostay przygotowane take przez przedstawicieli prokuratury.

W sumie w latach 2008-2011 wniesiono do Sejmu VI kadencji 7 projektów zmian w konstytucji1. Mona wic mówi o do znacznej intensywnoci prac konstytucyjnych. Intensywno ta, szczególnie w kocowym okresie kadencji, powodowaa pewne problemy zwizane z trybem prac. Std uwagi dotyczce zwaszcza prac konstytucyjnych prowadzonych przez komisje sejmowe i zgaszanych propozycji innego trybu prac nad zmianami w ustawie zasadniczej. Przedmiotem analizy s równie wstpne (robocze) projekty zmian przygotowane przez niektóre stae komisje sejmowe.

Widocznym w latach 2008-2011 zjawiskiem ze sfery konstytucyjnej bya aktywno podmiotów pozaparlamentarnych. Dotyczyo to zwaszcza Rzecznika Praw Obywatelskich i jego Biura, gdzie przygotowano projekt konstytucjonalizacji Rady Stanu. Jeszcze bardziej spektakularnym wydarzeniem byo przygotowanie jesieni 2009 r. trzech projektów nowej konstytucji.

Projekt nowej konstytucji zosta take przedstawiony w styczniu 2010 r. przez Prawo i Sprawiedliwo. Nie zosta jednak wniesiony do Sejmu, pozostajc projektem pozaparlamentarnym. W nurcie pozaparlamentarnym przedstawione zostay równie wypowiedzi partii politycznych dotyczce kwestii konstytucyjnych, zawarte w ich programach wyborczych prezentowanych w zwizku z wyborami z jesieni 2011 r.

Zaoeniem niniejszej publikacji jest analiza prac konstytucyjnych ze szczególnym zwróceniem uwagi na dwa aspekty.

Pierwszy z nich to pogldy i stanowiska doktryny prawa konstytucyjnego, znajdujce wyraz przede wszystkim w opiniach i ekspertyzach prezentowanych w zwizku z pracami ustawodawczymi przez czoowych przedstawicieli nauki prawa konstytucyjnego. Chodzi take o przedstawienie opinii centralnych organów pastwa, samorzdów zawodowych oraz innych instytucji publicznych. Aspekt drugi to pogldy i stanowiska dotyczce regulacji konstytucyjnych wyraane przez ugrupowania polityczne, prezentowane w formie wystpie w imieniu klubów parlamentarnych czy poselskich podczas prac ustawodawczych oraz w dokumentach programowych. Oba te aspekty usiuje obj analiza dokonana zwaszcza z perspektywy prac parlamentarnych, gównie sejmowych. Naley podkreli, e nie mamy do czynienia z prób przedstawienia caoksztatu pogldów nauki prawa konstytucyjnego na kwestie konstytucyjne lat 2008-2011. Poza zakresem rozwaa pozostaje, w zasadzie, zwaszcza akademicki badawczy, teoretyczny) obszar nauki prawa konstytucyjnego. Zaoeniem publikacji jest równie syntetyczne ujcie tematu, a wic nieuchronna skrótowo. Oznacza to, e jeeli chodzi o ekspertyzy i inne dokumenty, to prezentowane s tylko najbardziej istotne z nich, czsto z pominiciem - z koniecznoci - dalszych, take niekiedy znaczcych opinii. Szersz wiedz moe zatem da Czytelnikowi signicie do nich, a take poznanie penej treci prezentowanych tu skrótowo dokumentów. Kadorazowe wskazanie róde powinno by w tym pomocne.

Gównym celem pracy nie jest prezentowanie pogldów autorskich, prowadzenie polemik czy rozwaa teoretycznych, lecz moliwie dokadne przedstawienie zawartoci projektów i zrelacjonowanie prac konstytucyjnych, a take ich udokumentowanie. Chodzi tu raczej o swego rodzaju sprawozdanie, dotyczce istotnych kwestii konstytucyjnych. Ujcie dokumentacyjne jest widoczne w formie zamieszczenia w publikacji tekstów projektów zmian konstytucji, projektów konstytucji, innych aktów prawnych oraz dokumentów zwizanych z pracami konstytucyjnymi. Ujcie takie wymagao zebrania rozproszonych, czsto o ograniczonej dostpnoci aktów i dokumentów.

Wydaje si, e tak uksztatowany zakres materii niniejszej publikacji moe da relatywnie szeroki, cho zapewne niewyczerpujcy obraz zoonych kwestii konstytucyjnych w latach 2008-2011, widzianych zwaszcza z perspektywy parlamentarnej.

Naley doda, e niniejsza praca stanowi nawizanie do opartej na tosamych zaoeniach naukowych wczeniejszej publikacji: R. Chruciak, Prace konstytucyjne w latach 1997-2007, która ukazaa si nakadem Wydawnictwa Sejmowego w 2009 r.

Ryszard Chruciak, politolog, konstytucjonalista z Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Badacz procesu przygotowania i stosowania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku.

Przygotowa do druku i wstpem opatrzy Projekty konstytucji 1993-1997, cz 1 i 2, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997; Prace konstytucyjne w latach 1997-2007, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2009.

Kontynuujc zainteresowania naukowe, przeledzi i podda analizie prace zmierzajce do nowelizacji obowizujcej ustawy zasadniczej w latach 2008-2011. W szczególnoci zebra i usystematyzowa projekty zmian konstytucyjnych, zarówno wstpne (robocze), jak i formalnie przedstawione jako projekty ustaw, a take przygotowane przez partie polityczne jako projekty nowej konstytucji.