Prawo prywatne midzynarodowe. Komentarz

Wstp

W dniu uchwalenia nowej ustawy ppm przypada 85. rocznica pierwszej polskiej ustawy prawa prywatnego midzynarodowego. Bya ni, jak wiadomo, ustawa z 2 sierpnia 1926 r. o prawie waciwym dla stosunków prywatnych midzynarodowych. Podawano j w literaturze obcej jako przykad znakomitej i godnej naladownictwa1. Nie doszo do wprowadzenia do jej tekstu adnej zmiany poza uchyleniem w 1936 r. art. 40 przez art. 4 dekretu z 4 stycznia 1936 r. Utracia ona moc dopiero z chwil wejcia w ycie ustawy z 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne midzynarodowe. Nowa ustawa nie rónia si jednak bardzo od swojej poprzedniczki.

Midzy unormowaniami przewidzianymi w obu powojennych ustawach istniej oczywicie rónice, ale nie maj one zasadniczego znaczenia. Wikszo rozwiza przyjtych w ustawie z 1965 r. wytrzymaa prób czasu, a ich zastosowanie nie sprawiao powaniejszych trudnoci judykaturze ani nie wywoywao powaniejszych sporów doktrynalnych. Jednake pojawiay si w literaturze wnioski o potrzebie nowelizacji przepisów z dziedziny zobowiza.

W cigu 45 lat od wejcia w ycie ustawy z 1965 r. wystpiy nowe zjawiska, majce wpyw na znaczenie i zakres ustawowej regulacji prawa prywatnego midzynarodowego; przede wszystkim odnotowano ogromny wzrost liczby i znaczenia umów w obrocie midzynarodowym. Przyczynia si do tego midzy innymi konwencja wiedeska z 11 kwietnia 1980 r. o umowach midzynarodowej sprzeday towarów, jako element wspólnotowego paneuropejskiego i midzynarodowego systemu norm dotyczcych umownych stosunków zobowizaniowych.

Kolejnym bardzo istotnym czynnikiem by proces integracji europejskiej, w którego nastpstwie problematyk prawa prywatnego w coraz szerszym zakresie normuj akty wspólnotowe. Uczestnikiem tych procesów jest take Polska i jej obywatele. Traktat z Amsterdamu z 1997 r. wczy wspóprac sdow w sprawach cywilnych do traktatu ustanawiajcego Wspólnot Europejsk (TWE) w celu stworzenia obszaru wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci. Na podstawie art. 65 w zwizku z art. 61 TWE Wspólnota podja wiele dziaa legislacyjnych obejmujcych jurysdykcj i uznawanie orzecze o postpowaniu upadociowym, o pomocy prawnej oraz niektóre aspekty procedury cywilnej. W zakresie jurysdykcji krajowej Polska dokonaa nowelizacji czci czwartej z zakresu midzynarodowego postpowania cywilnego - ustaw z 5 grudnia 2008 r. (DzU nr 234, póz. 1571). Ustawa nowelizujca kodeks postpowania cywilnego rozszerza zakres dotychczasowej regulacji, zwaszcza gdy chodzi o problematyk jurysdykcji, porzdkuje systematyk, inaczej reguluje instytucj uznania i wykonalnoci zagranicznych orzecze oraz dopuszcza moliwo uznania rozstrzygni organów niebdcych sdami, co od dawna byo postulowane nie tylko przez przedstawicieli doktryny, ale równie przez sdy orzekajce w tych sprawach.

W ostatnim okresie wprowadzone zostay rozporzdzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z 17 czerwca 2008 r. regulacje dotyczce prawa waciwego dla zobowiza umownych, które obowizuj w Polsce od 17 grudnia 2009 r. (Rzym I), oraz rozporzdzenie WE nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lipca 2007 r. dotyczce prawa waciwego dla zobowiza pozaumownych (Rzym II), które jest stosowane w Polsce od 11 stycznia 2009 r.

Kolejnym rozporzdzeniem Rady (WE) nr 4/2009 z 18 grudnia 2008 r. uregulowano jurysdykcj prawa waciwego, uznania i wykonywania orzecze oraz wspópracy w zakresie zobowiza alimentacyjnych, obowizuje ono od 18 czerwca 2011 r., pod warunkiem e w tym dniu bdzie obowizywa we Wspólnocie protokó haski z 2007 r. W przeciwnym razie rozporzdzenie stosuje si od dnia rozpoczcia stosowania protokou we Wspólnocie.

Wszystkich tych wydarze i nowych zjawisk nie móg bra pod uwag ustawodawca, gdy uchwala ustaw z 1965 r. - która tym samym przestaa odpowiada obecnym potrzebom. Ponadto ustawa ta miaa sabe strony, nie obejmowaa bowiem sw regulacj dóbr osobistych osób fizycznych i prawnych, penomocnictwa, praw z zakresu wasnoci intelektualnej i przemysowej, czynnoci prawnych odnoszcych si do stosunków cywilnoprawnych, takich jak przejcie dugu przelewem wierzytelnoci, proponowaa te wski zakres wyboru prawa jako sposobu okrelenia prawa waciwego. Nie zawieraa równie specjalnych kolizyjnoprawnych instrumentów sucych do ochrony osoby sabszej.

Wymienione luki w ustawie oraz nowe fakty prawne opisane wyej i nowe zjawiska, jakie wystpiy od czasu uchwalenia ustawy z 1965 r., uzasadniay - naszym zdaniem - uchwalenie nowego midzynarodowego prawa prywatnego. Odmienne pogldy niektórych przedstawicieli doktryny oraz sdziów nie s poparte dostatecznie uzasadnionymi argumentami.