Karty patnicze w Polsce

Karty patnicze stay si powszechnie uywanym instrumentem patniczym. Nadal jest to dynamicznie rozwijajcy si produkt. Naley przypuszcza, e karty patnicze razem z innymi usugami obrotu bezgotówkowego doprowadz do wyeliminowania gotówki. Proces ten zaobserwowa mona ju obecnie. wiadczy
o tym cigy rozwój rynku kart patniczych, wzrost liczby posiadaczy kart oraz poszerzanie oferty kart. Z natury rzeczy procesom tym towarzyszy musi spadek popularnoci wykorzystania gotówki. Dzisiaj waciwie trudno wyobrazi sobie codzienny obrót patniczy bez kart. Wanie ze wzgldu na fakt rozpowszechniania wykorzystania kart, powinny one by przedmiotem analizy uwzgldniajcej najnowsze trendy i wskazujcej najnowsze sposoby ich wykorzystywania.

U podstaw stworzenia karty patniczej leay mankamenty, jakie w powszechnym obrocie patniczym rodzio wykorzystanie gotówki. Jeden z nich zwizany jest z faktem, i w kieszeni zmieci si moe jedynie ograniczona ilo gotówki. Z tego wzgldu moe jej nieraz zabrakn w momencie, w którym bdzie potrzebna. Na tym podou zrodzi si pomys opracowania antidotum na jej brak. Pomysem tym bya karta patnicza, „przedmiot", po okazaniu którego, nie trzeba byo „paci" gotówk, aby naby towar czy te usug. Poza tym wykorzystanie kart eliminuje niewygod, jak stwarza posugiwanie si pienidzem gotówkowym. Przy tym plastikowy pienidz, jak potocznie nazywana jest karta patnicza, jest bezpieczniejszy. Sam kawaek plastiku bez znajomoci danych niezbdnych do dokonania transakcji i przy zaoeniu uczciwoci akceptanta nie bdzie móg zosta wykorzystany przez osob nieuprawnion. Std posiadacz karty moe czu si bezpieczniej ni z gotówk w kieszeni.

Twórcy kart patniczych powoali do ycia uniwersalne narzdzie umoliwiajce dostp do gotówki na odlego. Sia kart patniczych polega wic na trwaoci idei, która lega u ich podstaw. W zwizku z tym mylne jest wyobraenie karty jedynie jako kawaka plastiku wyposaonego w pasek magnetyczny lub mikroprocesor oraz funkcjonujcego w cile zdefiniowanym rodowisku technologicznym i prawnym. Karta patnicza nie powinna by zamykana w tak ciasnych ramach. Z tej perspektywy karta wcale nie musi wyglda, tak jak wyglda obecnie. Równie dobrze mogaby by wykonana z innego materiau, np. drewna lub szka, i posiada dowolny ksztat, np. trapezu lub gwiazdy. Znaczenia nie ma z tego punktu widzenia równie ksztat ustawodawstwa rzdzcego obrotem kartami. Liczy si jedynie istota karty, która wyraa si w moliwoci dostpu do rodków finansowych na odlego. Z tego wzgldu karcie patniczej przypisa naley wyjtkow rol w rozwoju nowoczesnego spoeczestwa.

Cech charakterystyczn kart patniczych, zarówno w aspekcie prawnym, jak i technologicznym, jest „pynno". Karty patnicze „nie stoj w miejscu". Wrcz przeciwnie, zarówno prawo kart patniczych, jak i technologia zwizana z ich funkcjonowaniem stale ewoluuj. W zwizku z tym rozwaania na temat kart patniczych postrzega naley w ujciu dynamicznym. Std wywody przedstawione w niniejszej ksice czerpi swe róda równie z przeszoci kart patniczych.

Do niedawna w Polsce nie istniao prawo kart patniczych. Nie byo aktu, który w sposób kompleksowy regulowaby stosunki prawne zwizane z obrotem kartami patniczymi. Ten brak sprawia, i stosunki te byy normowane w regulaminach wydawanych przez wydawców kart. Taki stan rzeczy stwarza baagan prawny, gdy kady wydawca móg ustanowi wasne reguy rzdzce obrotem kartami. Brak byo przepisów wyznaczajcych minimalny standard „dobrego" obrotu kartami patniczymi, brakowao take zasad odpowiedzialnoci za nieuprawnione transakcje kart. Niezadowalajca bya równie sytuacja konsumenta kart patniczych, który nie by wystarczajco chroniony w stosunkach z wydawc karty - przedsibiorc. Za pierwsz kompleksow regulacj uzna naley ustaw z dnia 12 wrzenia 2002 r. o elektronicznych instrumentach patniczych (Dz. U. Nr 169, póz. 1385 z pón. zm.). Przez lata by to jedyny akt prawny kompleksowo regulujcy karty patnicze w Polsce. W 2011 r. wesza w ycie ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usugach patniczych (Dz. U. Nr 199, póz. 1175 z pón. zm.), implementujca do polskiego prawa europejskie przepisy regulujce rynek usug patniczych1. Std obecnie to ta druga ustawa ma przewaajce znaczenie dla polskiego rynku kart patniczych. W wietle przytoczonych faktów wida, i kilka lat temu w Polsce zapocztkowany zosta proces rozwoju prawa kart patniczych. Proces ten zmierza do dostosowywania polskiego prawa kart patniczych do europejskich standardów oraz do harmonizacji przedmiotowych praw w caej Unii Europejskiej, gdy zasadniczym motorem rozwoju polskiego prawa kart patniczych jest prawo europejskie, które w konsekwencji zobowiza zacignitych przez Rzeczpospolit Polsk w zwizku z wstpieniem do Unii Europejskiej musi zosta wdroone do polskiego porzdku prawnego. W zwizku z tym warto poznawcz posiada zgbienie regulacji kart patniczych na obecnym poziomie rozwoju. Regulacja ta uchwycona zostanie niejako „w ruchu". Powodem jest fakt, i polskie prawo kart patniczych wci si rozwija. Wydaje si przy tym, i jest to pocztkowy etap ewolucji tego prawa. Ponadto analiza polskiego prawa kart patniczych w obecnej fazie rozwoju pozwala zaobserwowa proces „rodzenia si" nowoczesnej gazi prawa, nierozcznie zwizanej z wysokimi technologiami. Sprawia to, i prawo kart patniczych godne jest uwagi wanie ze wzgldu na swoj wieo i potencja rozwojowy. W Unii Europejskiej realizowane s dwa ogólnoeuropejskie projekty w wikszym lub mniejszym stopniu zwizane z kartami patniczymi. Pierwszym z nich jest dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usug patniczych w ramach rynku wewntrznego zmieniajca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylajca dyrektyw 97/5/WE (Dz. Urz. UE L 319 z 05.12.2007, s. l, z pón. zm.), która zunifikowaa aspekt prawny europejskiego rynku usug patniczych, wród których znajduje si równie wydawanie kart patniczych. Drugim jest budowa Jednolitego Obszaru Patnoci w euro (SPA - The Single Euro Payments Area), który przyczyni ma si m.in. do technologicznej harmonizacji infrastruktury przeznaczonej do obsugi kart patniczych. W tym zakresie szczególne znaczenie ma dokument programowy SPA, tzw. ramy SPA dla kart (SPA Cards Framework). Zapoznanie si z zaoeniami wyej wymienionych projektów oraz przeledzenie zasad ich wdraania pozwoli pozna róda i zrozumie mechanizmy ewolucji polskiego prawa kart patniczych.

Karta patnicza naley do nowoczesnych instrumentów patniczych. Ma przy tym bogate zaplecze technologiczne. Funkcjonowanie karty patniczej bez tego zaplecza nie byoby moliwe. Dlatego te w celu zrozumienia, na czym polega zjawisko karty patniczej, nie wystarczy zapozna si z jego prawnym ujciem. Niezbdne jest równie przeledzenie ksztatu i zasad dziaania technologii, wród której funkcjonuje karta patnicza. Tylko wtedy bdzie mona w peni poj, na czym polega dobrodziejstwo karty patniczej.

Karta patnicza jest instrumentem oryginalnym, wyróniajcym si na tle innych instrumentów patniczych. Jest tak, gdy karta patnicza, jak aden inny instrument patniczy, moe spenia wiele rónych funkcji, oprócz podstawowej patniczej. Zapisanie np. funkcji pienidza elektronicznego czy rozbudowanych programów lo-jalnociowych i danych umoliwiajcych identyfikacj (take na odlego) moliwe jest dziki umieszczeniu na karcie nonika pamici, w szczególnoci mikroprocesora (wypierajcego pasek magnetyczny). W rzeczywistoci mikroprocesor jest odpowiednikiem pamici komputera. Jego pami operacyjna pomieci moe aplikacje zawierajce rónorodne funkcje. Uprzedzajc konkluzj rozwaa znajdujcych si w dalszej czci ksiki, mona wnioskowa, i wykorzystanie mikroprocesora w karcie patniczej ograniczone jest jedynie ludzk pomysowoci.

Karty patnicze nie s jednak wolne od kontrowersji. Od wielu lat na caym wiecie urzdy antymonopolowe i organizacje przedsibiorców kwestionoway istnienie lub sposób ustalania tzw. opaty interchange (interchangefee). Gównym zarzutem wysuwanym pod adresem organizacji kart patniczych i banków uczestniczcych w ustalaniu tej opaty by zarzut zmowy cenowej i bdcego jej rezultatem ograniczenia konkurencji na rynku usug autoryzacyjno-rozliczeniowych. Wokó opaty interchange nagromadzio si wiele innych problemów. Zostan one omówione w niniejszej ksice. Przedstawienie kwestii opaty interchange jako immanentnie zwizanej z kartami patniczymi pozwoli dogbnie pozna istot kart patniczych i zaobserwowa ich kontrowersyjne aspekty. Zabieg ten pomoe nakreli peny obraz kart patniczych. Przy tym kontrowersyjno niektórych aspektów kart patniczych sprawia, i tym bardziej s one ciekawym tematem do analizowania.

Rozwój rynku kart patniczych pociga za sob rozwój nowego typu przestpczoci. Celem przestpców s karty patnicze, których zdobycie umoliwia podjcie próby uzyskania dostpu do rodków finansowych posiadacza karty. W efekcie rozwinicia si polskiego rynku kart patniczych pojawiy si nowe rodzaje przestpstw, które dokonywane s czsto w wyrafinowany sposób, z uyciem nowoczesnej technologii, przez dowiadczonych i „wyedukowanych" przestpców. Analiza karty patniczej jako celu dziaalnoci przestpców pozwoli pozna mechanizmy rozwoju przestpczoci nowoczesnej, dokonywanej w biaych rkawiczkach, nieraz w cyberprzestrzeni. Wydaje si, i przestpczo tego rodzaju jest powanym wyzwaniem dla uczestników obrotu kartami i organów cigania.

Z wprowadzenia