Ochrona praw podstawowych jednostki w procesie harmonizacji prawa karnego procesowego w Unii Europejskiej

Wstp

Proces integracji europejskiej trwa ju ponad 50 lat. Jednak dopiero od momentu wejcia w ycie Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht (1993 r.) pastwa czonkowskie Unii Europejskiej (dalej: UE) rozszerzyy wspóprac m.in. na wymiar sprawiedliwoci w sprawach karnych. Wtedy te jednym z celów w UE stao si rozwijanie wspópracy w zakresie wymiaru sprawiedliwoci i spraw wewntrznych w tzw. III filarze UE.

Wczeniej wspópraca w sprawach karnych znajdowaa si na marginesie procesów integracyjnych w ramach Wspólnot Europejskich. Istniao powszechne przekonanie, e prawo karne i wymiar sprawiedliwoci s symbolami suwerennoci pastwowej. Pojawiay si take opinie, e wymiar sprawiedliwoci jest podstawow gwarancj ?bezpieczestwa narodowego". Dlatego ówczesne pastwa czonkowskie nie byy skonne i gotowe do przekazania WE kompetencji w tym zakresie. Ponadto obrót prawny w sprawach karnych normowany by konwencjami uchwalanymi w ramach Rady Europy, które reguluj róne aspekty postpowania karnego. Z czasem wypracowane za porednictwem Rady Europy mechanizmy wspópracy byy uzupeniane lub zastpowane przez unijne instrumenty wspópracy sdowej w sprawach karnych.

Nie ulega wtpliwoci, e obecnie w ramach UE mamy do czynienia z tworzeniem si nowej sfery integracji, regulujcej take kwestie postpowania karnego w sprawach transgranicznych. Pogbiajcy si proces integracji europejskiej w ramach UE stwarza konieczno harmonizowania (zbliania) regulacji prawnych poszczególnych obszarów funkcjonowania UE. Proces harmonizacji jest postrzegany jako wpyw integracji europejskiej na pastwo narodowe, zwaszcza na jego struktury i funkcjonowanie. Harmonizacja to take pewien proces adaptacji oraz podejmowania nowych zada, a take tworzenia norm i struktur pastw narodowych pod wpywem integracji europejskiej.

Mona take zaobserwowa szybko postpujcy proces harmonizowania prawa karnego i powstanie tzw. transgranicznego postpowania karnego. Zasadniczo polega ono na prowadzeniu postpowania karnego, które charakteryzuje si elementami zagranicznymi (obcymi) oraz toczy si nie tylko na podstawie prawa wewntrznego, ale równie z uwzgldnieniem instrumentów prawa unijnego. Harmonizowanie prawa i postpowania karnego wynika m.in. z faktu, e dziaajc w odosobnieniu, aden wymiar sprawiedliwoci nie jest w stanie poradzi sobie z now i coraz wiksz globaln przestpczoci.

Dziki przyjmowanym w ramach UE instrumentom prawnym dochodzi do harmonizowania rónych aspektów procedury karnej, np. takich jak: przekazywanie osób pomidzy pastwami czonkowskimi (europejski nakaz aresztowania), ochrona praw podejrzanych i oskaronych, standardy dotyczce ochrony praw ofiar (pokrzywdzonych) w postpowaniu karnym prowadzonym w innym pastwie czonkowskim, zasady postpowania dowodowego oraz wykonywanie prawomocnych wyroków zapadych w rónych pastwach czonkowskich UE. Wszystkie te instrumenty prawne reguluj zagadnienia procedury karnej, które najczciej w prawie wewntrznym pastw czonkowskich UE zawarte s w jednym kodeksie postpowania karnego4. Nie mona jednak jeszcze mówi o stworzeniu unijnego kodeksu postpowania karnego.

Niniejsza praca ma na celu ukazanie, czy w ramach postpujcego procesu harmonizowania prawa karnego procesowego w UE naleycie chronione s prawa podstawowe jednostki. Mona bowiem wyranie dostrzec, e proces ten bardzo mocno oddziauje na prawa podstawowe jednostki w tym postpowaniu. Prawo stanowione w tym zakresie wywiera znaczcy wpyw na sytuacj prawn podmiotów indywidualnych, zwaszcza poprzez nakadanie na nie okrelonych obowizków lub sankcji karnych oraz przyznanie im okrelonych praw i gwarancji procesowych. To z kolei powoduje, e szczególnie istotne jest poszanowanie zasad obowizujcych w demokratycznych porzdkach prawnych, zwizanych zarówno ze stanowieniem prawa, jak i przestrzeganiem praw podstawowych jednostki.

Podstaw prawn ochrony praw podstawowych jednostki zapewnia obecnie art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej w brzmieniu nadanym przez Traktat z Lizbony. Dziki temu traktatowi ochrona praw podstawowych jednostki w UE zostaa wzmocniona w dwojaki sposób. Po pierwsze, nadajc Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej charakter prawnie wicy. Po drugie, tworzc podstaw przystpienia UE do europejskiej Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci.

Z punktu widzenia ochrony praw podstawowych jednostki w ramach harmonizowania prawa karnego procesowego w UE wejcie w ycie Traktatu z Lizbony ma bardzo istotne skutki. Na pewno przyczynia si do tego zniesienie struktury filarowej, ujednolicenie instrumentów prawnych i procedur ich przyjmowania oraz umocnienie kontroli demokratycznej nad wspóprac sdow w sprawach karnych. Ponadto, traktat ten przyznaje prawie pen jurysdykcj Trybunaowi Sprawiedliwoci UE w stosunku do aktów prawnych przyjmowanych w Unii, co zapewnia jednolit wykadni i przyczynia si do skutecznej ochrony praw podstawowych jednostki.

Praca skada si z siedmiu rozdziaów. Dwa pierwsze maj charakter wprowadzajcy. Rozdzia pierwszy dotyczy zagadnie zwizanych z tworzeniem sfery integracyjnej w ramach UE, regulujcej kwestie postpowania karnego w sprawach transgranicznych. W rozdziale drugim przedstawiono rozwój ochrony praw podstawowych jednostki w ramach procesu harmonizowania prawa karnego procesowego w UE ze szczególnym uwzgldnieniem orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci WE/UE. Kolejne pi rozdziaów odnosi si ju tylko do szczegóowych kwestii zwizanych z zapewnieniem ochrony praw podstawowych jednostki w postpowaniu karnym w UE. Analizie poddano wic zagadnienia dotyczce wzmocnienia praw osób podejrzanych i oskaronych, ochrony praw pokrzywdzonych (ofiar), zasady ne bis in idem, wpywu harmonizacji prawa dowodowego w sprawach karnych oraz zasady wzajemnego uznawania orzecze i decyzji sdowych w sprawach karnych i jej wpywu na zakres ochrony udzielanej jednostkom. Zagadnienia te badane byy przez pryzmat istniejcych i projektowanych regulacji szeroko rozumianego prawa UE. Poza zakresem niniejszej pracy pozostawiono kwestie zwizane z obowizkiem transpozycji odpowiednich aktów prawnych do wewntrznych porzdków pastw czonkowskich UE.

Dotychczasowe zainteresowanie zagadnieniem harmonizacji prawa karnego procesowego w UE skupiao si raczej na przebiegu tego procesu, poszczególnych jego instytucjach oraz perspektywach dalszego rozwoju. Natomiast zagadnienie podmiotów, które w jego wyniku uzyskuj szczególny status prawny nie byo przedmiotem szerszego zainteresowania w literaturze przedmiotu. Ochronie praw podstawowych jednostki w postpowaniu karnym w UE nie powicono dotd odrbnej monografii. Problematyka ta nie bya dotd eksponowana w obszernej literatur ze powiconej wspópracy sdowej w sprawach karnych. Kwestie te byy tylko czciowo analizowane w pracach powiconych poszczególnym instrumentom wspópracy sdowej w sprawach karnych w UE oraz zasadom tej wspópracy, w szczególnoci zasadzie wzajemnego uznawania oraz regule ne bis in idem. Za celowe naley zatem uzna kompleksowe opracowanie problematyki ochrony praw podstawowych jednostki w Unii Europejskiej w proponowanym kontekcie, a zwaszcza w zwizku z uksztatowaniem si nowej sytuacji prawnej po wejciu w ycie Traktatu z Lizbony. Dogbne zbadanie tej problematyki pozwoli zaproponowa konkretne i trafne rozwizania w zakresie zapewnienia skutecznej ochrony praw podstawowych jednostki w postpowaniu karnym w UE.

Rozwaania w niniejszej pracy oparte s przede wszystkim na ródach prawa pierwotnego i wtórnego UE oraz innych instrumentach uzupenianych o dokumenty polityczne, wytyczne, strategie i plany dziaania uzgodnione wedug formuy midzyrzdowej pomidzy pastwami czonkowskimi UE. Dooono stara, by w moliwie najszerszy sposób uwzgldni orzecznictwo Trybunau Sprawiedliwoci WE/UE. W zakresie adekwatnym do poruszanych problemów niezbdne byo take odniesienie si do odpowiednich aktów prawa midzynarodowego publicznego i orzecznictwa Europejskiego Trybunau Praw Czowieka. Stan prawny regulacji omawianych w pracy datowany jest na 1 lipca 2010 r.

Autorzy	Gajda Anastazja
Format	B5
Rok wydania	2011
Wydawca	Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej
Kod EAN/ISBN	9788373785946
Liczba stron	437